Bài 09 – Người bạn vô hình

Dịch giả : Bài này nói về một số dạng đồng tính luyến ái như một vấn đề tồn đọng trong tâm thức và giúp người đọc mở khoá ý nghĩa của những mộng tưởng đồng tính nam cũng như thời giúp các bé trai không bị lệch lạc giới tính khi đến tuổi dây thì.

Một ví dụ đặc biệt của đời sống mộng tưởng tình dục là đồng tính luyến ái nam. Vấn đề này xảy ra rất thường xuyên ở nam giới nên chúng ta nên lưu ý kỹ.

Đề cập đến đồng tính luyến ái như thể đó là một hiện tượng đồng nhất là sai lệch, vì có nhiều biểu hiện về tình dục nam thực sự khác biệt rõ rệt. Nói chung, chúng ta đề cập đến đồng tính luyến ái bất cứ khi nào một người đàn ông có ham muốn tình dục đối với một người đàn ông khác, hoặc thèm muốn cơ quan sinh dục nam giới. Tuy nhiên, mong muốn như vậy có thể qua nhiều hình thức khá đa dạng. Một số đàn ông “độc quyền” đồng tính và chỉ có mối quan hệ thân mật với những người đàn ông khác. Nhưng có người đã kết hôn, sinh con và có cuộc sống vợ chồng viên mãn, thỉnh thoảng vẫn bị choáng ngợp bởi mong muốn trải nghiệm đồng tính luyến ái.

Trong trường hợp sau, chúng ta thường thấy rằng một người đàn ông trung niên trở lên đem lòng yêu một chàng trai có thuộc tính của Adonis trẻ trung. Chàng trai nhận được tình yêu của người đàn ông lớn tuổi dường như thể hiện ở mình cả nam tính và nữ tính. Điển hình là anh ta có một cơ thể cường tráng, mạnh mẽ, nhưng anh ta cũng có những thuộc tính và ân sủng nữ tính nhất định, mang lại cho anh ta một phẩm chất trẻ trung, tươi đẹp; anh ta xuất hiện như một David trẻ tuổi, một Antinous hoặc một vị thần trẻ. Một thanh niên như vậy nhận được sự phóng chiếu của tự ngã (the Self archetype), hình ảnh biểu trưng cho sự vẹn toàn trong tâm thức người đàn ông lớn tuổi. Hầu hết đàn ông, như chúng ta đã thấy, chiếu một nửa còn thiếu của họ, yếu tố nữ tính, lên một người phụ nữ. Người đàn ông sau đó đại diện cho mặt nam tính, và phụ nữ là mặt nữ tính, của một tổng thể nam tính-nữ tính. Tuy nhiên, trong trường hợp chúng ta đang xem xét, toàn bộ được thể hiện ở chàng trai trẻ, người dường như bao gồm cả nam tính và nữ tính trong chính anh ta. Chàng trai trẻ , mà tâm thức chưa phát triển đến mức vẹn toàn, chỉ đơn giản là người mang sự phóng chiếu của tâm hồn dị tính từ người đàn ông lớn tuổi. Trong thực tế, khi hai người làm quen với nhau ngoài đời, họ có thể thất vọng sâu sắc về nhau.

Dịch giả : The Self là một nguyên mẫu (archetype) đại diện cho sự thống nhất của vô thức và ý thức trong một cá nhân. The Self là kết quả của quá trình individuation/thành toàn tự ngã/ vẹn toàn hoá tâm thức, trong đó các khía cạnh khác nhau của tính cách được tích hợp. Hình ảnh tượng trưng cho The Self thường một hình tròn chia làm 4 8 12 16 phần bằng nhau, ông già thông thái, Phật hoặc Chúa tuỳ theo tín ngưỡng, hình vuông hoặc mandala. Nguyên mẫu The Self đại diện cho một tâm thức (psyche) thống nhất. Jung cho rằng có hai trung tâm tính cách khác nhau. Bản ngã (ego) tạo nên trung tâm của ý thức (consciousness), nhưng chính The Self nằm ở trung tâm của tính cách (personality). Tính cách không chỉ bao hàm ý thức, mà cả bản ngã và vô thức (unconscious). Bạn có thể nghĩ về điều này bằng cách tưởng tượng một vòng tròn có dấu chấm ngay chính giữa. Toàn bộ vòng tròn tạo nên The Self , nơi chấm nhỏ ở giữa đại diện cho bản ngã.

Vì vậy, có một số người đàn ông, mà phần tâm lý còn lại tiêu biểu cho sự trọn vẹn, không được đại diện bởi một người phụ nữ, mà bởi một thực thể nam giới trẻ tuổi, thần thánh, dị tính. Marie-Louise von Franz viết: “Có một ý tưởng tương tự trong giáo lý Ba Tư nói rằng sau khi chết, người đàn ông quý tộc gặp một thanh niên trông giống hệt mình, hoặc một cô gái mười lăm, và nếu anh ta hỏi đó là ai sẽ nhận được câu trả lời, ‘Tôi là chính ông.’ ”

Một ví dụ điển hình cho loại ham muốn đồng tính này được tìm thấy trong cuốn tiểu thuyết “Cái chết ở Venice – Death in Venice” của Thomas Mann. Tác giả Mann nói về Aschenbach già nua, người đã yêu Tadzio trẻ trung, “Đôi mắt anh ta mang theo vẻ tự hào của nhân vật đó ở rìa nước màu xanh lam, với sự giận dữ bùng nổ, anh ta nói với chính mình rằng những gì anh ta nhìn thấy là vẻ đẹp rất tinh túy, hình thành như ý nghĩ thiêng liêng, sự hoàn hảo duy nhất và thuần khiết tồn tại trong tâm trí, trong đó một hình ảnh và sự giống nhau, hiếm có và thánh thiện, được ngưỡng mộ sâu sắc”

Việc chiếu hình ảnh của The Self (inner-God image) lên một người đàn ông trẻ như vậy bởi vì hình ảnh The Self thường được đại diện bởi một người đàn ông lớn tuổi hơn hoặc trẻ hơn, như Marie-Louise von Franz đã chỉ ra trong cuốn sách “Nữ tính trong truyện cổ tích”. Điều này giúp chúng ta hiểu được mối liên kết mạnh mẽ đôi khi nảy sinh giữa một chàng trai trẻ và một người đàn ông lớn tuổi. Đối với chàng trai trẻ, hình ảnh The Self được thể hiển trong người đàn ông lớn tuổi, người đại diện cho khía cạnh người cha tích cực, quyền lực và uy nghi của The Self. Đối với người đàn ông lớn tuổi, The Self thể hiện trong tuổi trẻ, người đại diện cho con trai, eros (tính nữ) và khía cạnh trẻ trung vĩnh cửu của The Self. Bởi vì những phóng chiếu này quá phức tạp và khao khát kết nối với The Self là rất lớn, mối liên kết giữa chúng dễ dàng bị nhuốm màu tình ái, và trở thành thứ mà chúng ta nghĩ là mối quan hệ đồng tính. Thật vậy, mối quan hệ có xu hướng trở thành nhục dục, nhưng cốt lõi của nó là khao khát sự trọn vẹn và nguồn năng lượng cho nó được cung cấp bởi nhu cầu sâu sắc mà mỗi người đàn ông phải liên hợp vào chính mình những gì được người kia đại diện.

Như đã thấy, chúng ta có xu hướng ham muốn một cách nhục dục cho bất cứ điều gì chúng ta thiếu trong sự phát triển ý thức. Trong trường hợp người đàn ông lớn tuổi khao khát chàng trai trẻ, chúng ta thường thấy một người kết nối quá nhiều với nguyên mẫu senex (senex archetype), nghĩa là quá cứng nhắc, quá già, quá bị cuốn vào quyền lực hoặc quá trí tuệ . Vì vậy, khao khát mãnh liệt cho eros (tính nữ), cho giới trẻ hay tuổi trẻ vĩnh cửu, nói ngắn gọn là về tinh thần, dưới hình dạng một nhân vật tượng trưng bù đắp cho ý thức một phía (one-sidedness consciousness) của người đàn ông và sức hút của việc trở nên hoàn thiện (totality, oneness, wholeness)

Trong các loại đồng tính luyến ái khác, đối tượng không phải là một người đàn ông mà là cơ quan sinh dục nam giới. Một lần nữa, điều này có thể xảy ra ở một người đàn ông đã kết hôn, hoặc có một cuộc sống tình dục khác giới bình thường, theo thời gian này khao khát đồng tính xâm nhập tâm trí. Thông thường khao khát như vậy tượng trưng cho một nhu cầu sâu sắc để kết nối với The Self, được đại diện bởi phallus, biểu tượng của tinh thần nam tính sáng tạo. Sự khao khát như vậy thường xâm nhập vào ý thức của nam giới khi anh ta cảm thấy kiệt sức hoặc bị phân mảnh. Anh cần sự chữa lành và tổng hợp bản ngã thông qua tiếp xúc với The Self. Nó cũng có thể là sự bù đắp cho việc tiếp xúc quá nhiều với người phụ nữ, cả người phụ nữ bên trong (anima) lẫn bên ngoài. Anh ta cảm thấy phụ nữ nguy hiểm và để duy trì mối quan hệ, anh phải thỉnh thoảng làm mới mình và củng cố nam tính.

Thường là những người đàn ông này có những vấn đề về tình cảm từ lâu. Nguyên nhân là do có quá ít tình yêu giữa người mẹ và cậu con trai, hoặc loại tình cảm chiếm hữu hoặc quá áp đảo. Thiếu vắng tình thương của người cha cũng có tác hại ngang ngửa. Có một khoảng thời gian trong cuộc đời, bé trai rất cần tình thương từ cha mình. Trong kiểu khao khát đồng tính luyến ái, chúng tôi đã mô tả, thường không có sự thể hiện tình thương giữa cậu bé và cha mình. Hoặc là người cha đã mất tích, hoặc không có khả năng thương yêu, hoặc ghét và từ chối con mình, hoặc yếu đuối đến mức tình thương của ông ta không đáng có. Những nhu cầu tình cảm nam tính không được đáp ứng tạo ra sự không chắc chắn trong bản ngã đang phát triển của cậu bé về sự nam tính của chính mình. Sự nhận dạng nam tính ở một cậu bé dựa một phần vào sự đồng nhất của cậu bé với cha và cảm giác được chấp nhận là một người đàn ông trong thế giới đàn ông.

Dịch giả : Ngày nay, truyền thông bẩn liên tuyên truyền hình mẫu bạn trai/người chồng soyboy nhu nhược, thiếu nam tính, bóng bẩy để gián tiếp tạo ra một thế hệ con cái F1 yếu nhược từ những bậc cha mẹ sống sai lệch chuẩn nam tính và nữ tính. “Mỗi triều đại thay đổi đều do những anh hùng thức thời thực hiện, tất nhiên đa phần đều là những người nam trẻ tuổi khoẻ mạnh và nam tính. Những tài phiệt và giới chính trị gia hiện đại hiểu điều này, vì để giữ quyền lực trong tay chúng không muốn thế hệ trẻ tuổi tiếp theo có đủ tài năng và phẩm chất để đứng lên lật đổ đế chế cũ. Để thực hiện mưu đồ này thì chúng sử dụng phương pháp social engineering, một dạng định hình nhận thức của con người, thông qua phim ảnh-báo đài, giật dây và ủng hộ những phong trào như Nữ quyền, LGBT suốt nhiều thập niên nhằm mục đích triệt tiêu những mầm móng Nam tính tiềm ẩn. Khiến cho thế hệ đàn ông sau này mất dần bản năng mạnh mẽ và kiên quyết vốn có để có thể đứng lên đấu tranh cho lẽ phải.” – comment của bạn Nguyễn Tiến

Nhu cầu này sẽ đặc biệt lớn nếu animus của người mẹ cắt đứt cậu bé khỏi khía cạnh nam tính nguyên thủy vừa chớm nở. Như Von Franz đã chỉ ra, trong nỗ lực xã hội hóa chàng trai, người mẹ có thể cho phép animus của mình cắt đứt cậu bé khỏi nam tính vừa chớm nở quá nhiều, kiểu nam tính bé con như mang đất cát vào nhà, chửi tục và sải bước như một con gà trống. Sự bùng nổ của cá tính trẻ con như vậy, một cách tự nhiên, khiến người mẹ khó chấp nhận ở cấp độ xã hội, nhưng chúng chứa hạt giống của sự phát triển nam tính tích cực sau này. Quá thường xuyên, animus của người mẹ đè bẹp những dấu hiệu nam tính ban sơ ở cậu bé, đặc biệt ở một đứa trẻ nhạy cảm, kết quả là cậu bé mất kết nối với chính mình. Quá trình đào tạo tôn giáo quá nghiêm ngặt có thể củng cố vấn đề này, nhấn mạnh quá nhiều giá trị của lòng tốt, sự tha thứ, v.v…trong khi cậu bé vẫn chưa thành công trong lần đầu tiên trở nên tự tin về năng lực nam tính vừa chớm nở.

Khi điều này xảy ra, nhu cầu chưa được đáp ứng của chàng trai trẻ cho sự phát triển nam tính nguyên thủy, và sự thiếu vắng tình cảm nam tính mạnh mẽ từ cha mình, có thể được phản ánh trong khao khát gần gũi với những người đàn ông khác. Mặt khác, phụ nữ bị a ta xa lánh, vì người đàn ông sợ hãi về sức mạnh tình dục của phụ nữ, cảm xúc và anima của chính anh ta. Để chấm dứt vấn đề này, một người đàn ông phải đủ tự tin về khía cạnh nam tính, bản năng của anh ta.

Đây là lý do tại sao ở tuổi dậy thì, những chàng trai trẻ trong các nền văn hóa cổ được những người đàn ông trưởng thành khai tâm (initiate) vào một thế giới nam tính độc quyền thông qua các thử thách về sức mạnh và nghi thức bí mật. Phụ nữ bị cấm không được chứng kiến ​​những nghi thức này, vì họ không chỉ làm yếu đi tác dụng mà đôi khi còn cười nhạo làm tổn thương lòng tự trọng nam tính mà chàng trai trẻ đang rất cần xây dựng. Ngoài những thử thách về sức mạnh và sự chịu đựng nỗi đau, để cho bản ngã cậu bé mạnh mẽ hơn, còn có sự chuyển giao đến chàng trai trẻ truyền thuyết tâm linh của bộ lạc được vốn được lưu truyền từ những bô lão. Do đó, cậu bé sở hữu những bí mật chỉ dành cho đàn ông (một truyền thuyết tương tự được truyền từ phụ nữ lớn tuổi sang phụ nữ trẻ khi bắt đầu khai tâm nữ tính). Chỉ sau khi chàng trai được khởi xướng đúng đắn vào thế giới nam tính toàn tập này, anh ta mới sẵn sàng tiếp xúc với thế giới hấp dẫn nhưng nguy hiểm của phụ nữ. Văn hóa hiện đại của chúng ta không tồn tại những loại nghi thức khởi đầu, và một phần lớn những gì chúng ta gọi là đồng tính luyến ái là một nỗ lực để đáp ứng nhu cầu tâm lý gây ra bởi sự thiếu sót này.

Chúng ta đã xem xét các loại đồng tính luyến ái đại diện cho sự phát triển nam tính chưa hoàn chỉnh, hoặc hình ảnh phóng chiếu của linh hồn trong một hình thức ái nam ái nữ. Tuy nhiên, có nhiều kiểu đồng tính luyến ái khác mà anima dường như đóng vai trò chi phối vì cô ấy dường như ít nhiều kiểm soát hoàn toàn bản ngã của người đàn ông. Trong những trường hợp này, các phẩm chất của anima, đồng tính hoá bản thân chúng với các phẩm chất nam tính và tạo ra một cái tôi bị nữ tính hoá. Điều này dẫn đến những gì chúng ta gọi là đồng tính luyến ái cổ điển. Mặc dù thông thường một người đàn ông xác định bản ngã của mình với nam tính, anh ta thất bại trong trường hợp này, cho nên kết cấu bản ngã của anh ta có cấu trúc lưỡng tính. Trong tâm lý bản ngã của anh ấy, rõ ràng, anima đóng vai trò chủ đạo. Trong những điều kiện như vậy, các mối quan hệ khác giới nằm ngoài câu hỏi, vì các mặt đối lập không thể liên kết và hợp nhất cho đến khi chúng được tách ra và phân biệt với nhau. Các mối quan hệ đồng tính, do đó, trở thành tiêu chuẩn cho một người đàn ông như vậy.

Những người đàn ông này có khá nhiều phẩm chất tích cực. Họ khá nhạy cảm, dễ nói chuyện, có phẩm chất nhẹ nhàng cũng như chữa lành và có khiếu nghệ thuật. Trong các cộng đồng nguyên thủy, nhiều pháp sư là người đồng tính luyến ái, và trong thời đại của chúng ta, có một số cá nhân với khả năng chữa bệnh có khuynh hướng đồng tính luyến ái như vậy. Về mặt tiêu cực, họ có thể cáu kỉnh, hay thay đổi trong các mối quan hệ và quá nhạy cảm, điều này thường làm cho các mối quan hệ thân mật, lâu dài trở nên khó khăn.

Người da đỏ Mỹ có cách giải thích cho loại đồng tính luyến ái này, mặc dù nó nhiễm màu thần thoại hơn là các thuật ngữ khoa học. Người da đỏ tin rằng ở tuổi dậy thì, mặt trăng xuất hiện, một tay lấy ra cây cung và mũi tên tặng cho cậu bé, và tay khác cầm túi có dây đeo của phụ nữ. Nếu cậu bé do dự khi với lấy cung và mũi tên, thì mặt trăng đưa cho cậu cái túi. Những người đàn ông trẻ tuổi này đã trở thành “berdaches” hoặc đồng tính luyến ái. Họ mặc một loại trang phục riêng và thực hiện các chức năng đặc biệt trong bộ lạc. Chẳng hạn như người mai mối, và trong khi họ không tham chiến, cũng như những thanh niên khác, họ có thể ra chiến trường để chăm sóc những người bị thương. Berdaches đã được chấp nhận một cách hoàn hảo trong cộng đồng người da đỏ. Họ không bị chế giễu hay coi thường, mà chỉ đơn giản được coi là một loại đàn ông đặc biệt. Trong ngôn ngữ tâm lý học, đây là một cách nói rằng nếu một chàng trai trẻ không vươn ra để xác nhận nam tính, được tượng trưng bởi cung và mũi tên, anh ta rơi vào tay của anima (và bị anima nữ tính hoá bản ngã như đã viết ở đoạn phía trên)

Dịch giả : các bậc cha mẹ nên cẩn thận khi con trai mình đến tuổi dậy thì, nhất là đối với các phong trào mà truyền thông bẩn đang tuyên truyền vì mục đích chính trị và kinh tế : “sống đúng giới tính thật”, cộng đồng LGBT, truyện phim Đam Mỹ, phim ảnh có sự nhúng tay của TQ như một số phim có cảnh đồng tính của Hollywood…. Con bạn bị lệch lạc nam tính trong giai đoạn này là toang !

Có một vài minh chứng thuyết phục hơn về anima trong người đàn ông so với những kiểu đồng tính nam nam tính trong đó sự hiện diện của sức mạnh nữ tính rất rõ ràng. Trong phong thái, cách ăn mặc, hệ thống ngôn ngữ riêng của nhóm nhỏ mà những người đó tự tạo ra, ngay cả trong những biệt danh nữ tính, những người đàn ông này đại diện cho anima theo một cách khó tưởng tượng được. Có thể một số lượng nam giới nhất định trong mỗi thế hệ được chọn ,theo một cách nào đó bởi vô thức, để sống cuộc sống lưỡng tính như vậy, rằng họ được định mệnh an bài, như Jung từng nói, từ chối xác định bản thân với “vai trò của một cá thể tính dục một phía (the role of a one-sidedness sexual being “, như để nhắc nhở chúng ta rằng không ai hoàn toàn là nam hay nữ, nhưng mỗi chúng ta đều có bản chất dị tính.

Ngoài những người đàn ông đồng tính luyến ái về xu hướng hoặc bản chất, còn có những người đàn ông dị tính nhưng rất gần với nguyên mẫu nữ tính (feminine archetye). Họ đã thành công trong việc xác định bản ngã đàn ông. Cảm xúc tình dục và nhu cầu tình yêu của họ hướng đến phụ nữ, nhưng dường như nguyên mẫu nữ tính này rất “tâm linh” đối với họ và xuất hiện lờ mờ trong tâm lý. Họ cũng thường là những người đàn ông nhạy cảm, với năng khiếu chữa bệnh hoặc khuynh hướng nghệ thuật, mặc dù sự gần gũi của họ với anima có thể dẫn đến những mộng tưởng tình dục khác thường. Không nên xem những ảo mộng này là đồi trụy, vì chúng có thể là bằng chứng của một tính cách nhạy cảm và khác biệt. Với những người đàn ông này, được ví như tiến sĩ Zhivagos trong xã hội, cần phải khai thông ý nghĩa và bí ẩn của nữ tính trên tất cả các cấp độ. Những người đàn ông như vậy được kêu gọi rèn luyện cách hiểu về mặt nữ tính trong họ, về phụ nữ, nhận ra và coi trọng các giá trị nữ tính trong cuộc sống, và có trải nghiệm với vô thức. Theo cách này, họ dần tìm được Nữ thần vĩ đại. Khởi đầu tìm hiểu ý nghĩa của nữ tính không nữ tính hóa những người đàn ông này, vì để hiểu được nữ tính họ phải phân biệt nữ tính với chính họ. Cái tôi của họ vẫn nam tính, nhưng được biến đổi bởi sự khởi đầu này thành một trạng thái ý thức khác biệt hơn. Những trường hợp này cho thấy ảnh hưởng tâm lý của anima ở một số nam giới lớn hơn ở những người khác. Anima có ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý của một số người đàn ông, dẫn dắt họ vào một kiểu sống đặc biệt mà đòi hỏi sự tự biết về bản thân khác thường (unusual self-knowledge).

Chính vì yếu tố linh thiêng này mà anima là mối liên kết giữa tình dục và tôn giáo. Nếu sử dụng ngôn ngữ thời cổ đại, khi sự hấp dẫn tình dục trở nên mạnh mẽ thì ta nói một vị thần hoặc nữ thần đã nhúng tay vào. Trong ngôn ngữ tâm lý học, đó là một nguyên mẫu đang gây ra sự mê hoặc của nó đối với chúng ta. Do đó, trong tình dục, chúng ta không chỉ tìm kiếm sự thỏa mãn về nhu cầu thể xác, giải phóng những căng thẳng thể chất và đôi khi là sự thân mật tâm lý với người khác; chúng ta có thể bày tỏ khát khao mở rộng ý thức bản ngã thông qua tiếp xúc với thực thể thiêng liêng. Tuy nhiên, nếu ý thức của chúng ta ở mức độ thấp, những thôi thúc tín ngưỡng chứa đựng trong tình dục không được đáp ứng. Tệ nhất, chúng ta chỉ có lòng tham và sham muốn bình thường. Để khía cạnh tín ngưỡng của tình dục được hoàn thành, chúng ta phải đề cập đến các yếu tố nguyên mẫu một cách chính xác. Chúng ta cần “tôn thờ” họ bằng cách cho họ sự chú ý đúng đắn.

Trong khi Freud cố gắng chỉ ra rằng tôn giáo là một sự thăng hoa của tình dục, mối liên hệ giữa tình dục và tôn giáo kích thích Adolf Guggenbuhl-Craig thực hiện quan sát thú vị rằng rằng tình dục có thể là biểu hiện cho sự thôi thúc tín ngưỡng của nhân loại, đó là sự thôi thúc mê ly và trọn vẹn. Ông viết :

Freud tìm kiếm theo cách rất ấn tượng của riêng mình để hiểu về các hoạt động cao hơn của con người (nghệ thuật, tôn giáo, v.v.) như sự thăng hoa của tình dục. Chúng ta có thể giải quyết theo cách khác và hỏi: liệu toàn bộ tính dục có thể được hiểu theo quan điểm của quá trình thành toàn tâm thức, của sự thúc đẩy tính ngưỡng ? Có phải những bài hát tình yêu mang đậm màu sắc tình ái của các nữ tu thời trung cổ thực sự thể hiện thất vọng về sự khêu gợi ? Có phải nhiều bài hát hiện đại lẫn dân gian thể hiện một cách sến súa về yêu đương và chia tay chỉ liên quan đến đời sống tình dục chưa được trải qua của tuổi thiếu niên? Hay chúng là những hình thức biểu trưng cho quá trình individuation và sự truy tìm tín ngưỡng?

Cho đến nay, tình yêu ít khi được nhắc đến khi thảo luận về tình dục và ảo mộng tình ái. Tôi đã bàn về việc yêu, nhưng không yêu theo nghĩa chăm sóc cá nhân giữa người này và người khác. Sau này tôi sẽ đưa ra một vài nhận xét về tình yêu dù tình yêu là một bí ẩn lớn không thể hiểu được. Chúng ta có thể mô tả một cách tâm lý những gì xảy ra khi “đang yêu”, và ở một mức độ nhất định có thể hiểu được hiện tượng mạnh mẽ này, và chúng ta có thể thảo luận về tình dục theo cách khách quan, phi cá nhân. Nhưng tại sao một người rất nên thực sự yêu người khác ? tại sao chúng ta thực sự quan tâm đến người khác đến mức sẵn sàng hi sinh cho người đó, là một bí ẩn lớn. Việc tâm lý hóa hoặc đưa ra những công bố về tình yêu có thể hạ thấp giá trị của nó. Sau tất cả các cuộc thảo luận về tình yêu, tình dục, ảo mộng, phóng chiếu v..v… chúng ta sẽ phải đối mặt với một thứ mà chúng ta thực tế không biết gì : tình yêu của con người.

Như von Franz từng chỉ ra, không có vấn đề tình yêu nào có thể được giải quyết bằng cách tuân theo một nguyên tắc chung. “Nếu có một giải pháp,” cô viết, “nó chỉ có thể là duy nhất, từ cá nhân này đến cá nhân khác. Eros về bản chất chỉ có ý nghĩa nếu nó là một cá thể hoàn toàn, duy nhất.” Vì lý do này, trong khi có thể đưa ra những tuyên bố chung nhất định về sự phóng chiếu, chuyển giao, tình dục, v.v. tình yêu con người hoàn toàn bí ẩn. Trong phân tích cuối cùng, các nhà thơ và tiểu thuyết gia sẽ có nhiều điều để nói về tình yêu hơn các nhà tâm lý học, vì họ thể hiện được những gì không diễn tả được cũng như mô tả từng cá nhân và các vấn đề tình yêu của họ, với giải pháp lẫn thất bại, và điều này đúng với cuộc sống và eros.